در زمينه‏ ي غيبت امام عصر عليه ‏السلام مطالب فراواني در روايات حضرت رضا عليه‏ السلام به چشم مي‏خورد، ازجمله آن حضرت مي‏فرمايند:

«و هو صاحب الغيبة قبل خروجه».

او (امام عصر عليه ‏السلام) قبل از ظهور، غيبتي خواهد داشت.

دوران غيبت داراي دو مرحله است:

غيبت صغري: که از زمان شهادت امام عسکري عليه‏ السلام آغاز شد و تا زمان وفات علي بن محمد سمري آخرين نايب خاص آن حضرت در سال 329 هجري ادامه يافت و حدود هفتاد سال طول کشيد.

اما غيبت کبري: پس از غيبت صغري شروع شده و بر طبق فرمايش علي بن موسي ‏الرضا عليه‏السلام تا زماني که خداي -تبارک و تعالي- مصلحت بداند ادامه خواهد داشت:

«يغيبه الله في ستره ما شاء».

اما غيبت امام مهدي عليه‏ السلام چه حکمت و فلسفه‏اي دارد؟ چرا آن حضرت مانند ديگر امامان در ميان مردم آشکارا زندگي نکرد؟

در پاسخ به اين پرسش مي‏گوييم: اگر از نظر رخدادها و حوادث  طبيعي و عادي به اين حادثه نظر نماييم و به دنبال توجيه و چرايي اين امر حرکت کنيم، به اين نتيجه مي‏رسيم که با فشارهاي روزافزون «عباسيان» بر بني فاطمه و امامان معصوم عليهم‏ السلام، غيبت و اختفاي امام مهدي عليه ‏السلام امري سنجيده و حساب شده، و بازتابي از آن سياست رو به فزوني دشمني با امامان عليهم‏السلام است.

به عبارت روشن‏تر، امامان عليهم‏ السلام در برابر اين سياست عباسيان از تاکتيک اختفا و غيبت ياري گرفته بودند، تا وجود مقدس امام مهدي عليه ‏السلام از گزند حوادث زمان مصون و محفوظ بماند و در فرصت مناسب به ميان مردم آيد و مردم از وجود مقدس آن حضرت بهره‏مند گردند.

فشارهاي سياسي که از زمان امام جواد عليه‏ السلام بر امامان معصوم وارد مي‏شد، مرتبا افزايش مي‏يافت، اين فشارهاي رو به افزايش موجب شد که فعاليتهاي امام يازدهم عليه‏السلام به حداقل برسد تا جايي که زمينه مساعد براي رهبريهاي امام مهدي عليه ‏السلام به حداقل برسد تا جايي که زمينه مساعد براي رهبريهاي امام مهدي عليه‏السلام فراهم نگرديد. در اين هنگام خواست و مشيت خداوند به غيبت امام زمان عليه ‏السلام تعلق گرفت.

دکتر «جاسم حسين» در اين باره مي‏نويسد: «مقامات حکومت عباسي خواستار ايجاد محدوديت در فعاليتهاي ائمه عليهم‏السلام بودند، از اين رو آنان را به دربار خود مي‏بردند و تحت نظر مي‏گرفتند تا آنکه ديگر نتوانند فعاليتهاي خود را در ميان پيروان خويش انجام دهند.

محدوديتهايي که از زمان حضرت رضا عليه‏السلام بر ائمه عليه‏السلام تحميل شد، تا زمان امام يازدهم، حضرت عسکري عليه‏السلام ادامه يافت در نتيجه  ائمه عليهم‏السلام نيز سياستي اتخاذ کردند تا آخرين وصي خود را از شرايط مشابه مصون دارند.

امامان به اين نتيجه رسيدند که پسر امام يازدهم عليه‏السلام از چشمان «عباسيان» پنهان شود تا بتواند فعاليتهاي خود را ناشناخته به انجام رساند، تا اينجا احاديثي که وجود امام را پيش بيني مي‏کند که از نظرها پنهان باشد و سياستهاي خود را در خفا، در ميان پيروان خويش به مورد اجرا خواهد گذاشت را ترويج و نقل مي‏کردند. اين امام دوازدهمين امام است. چنين اقداماتي از پيش صورت مي‏گرفت، تا «اماميه» را به قبول سفيران به عنوان واسطه‏هاي ائمه عليهم‏السلام آماده سازد».

همين تفسير و فلسفه غيبت که از زبان «جاسم حسين» بيان شد، در روايات اسلامي نيز به گونه‏اي ديگر بيان شده است و امامان معصوم بر آن تأکيد کرده‏اند که به برخي از آنها در ذيل اشاره مي‏گردد:

اول: نداشتن بيعت ستمگران

در برخي از روايات آمده است: علت و حکمت غيبت امام مهدي عليه‏السلام اين است که آن حضرت با وجود غيبت از يوغ بيعت با طاغوت‏هاي زمان آزاد مي‏شود و تعهد و بيعت با هيچ حاکمي را بر عهده ندارد. از جمله در روايتي از علت غيبت امام عصر عليه‏السلام سؤال شد، حضرت رضا عليه‏السلام فرمودند:

«... لئلا يکون في عنقه لأحد بيعة اذا قام بالسيف».

زيرا وقتي حضرت مهدي با شمشير قيام فرمايد، بيعت هيچ کس بر گردن او نباشد.

دوم: امتحان و غربال انسان‏هاي صالح

در روايات بسياري، حکمت غيبت حضرت ولي عصر عليه‏السلام، غربال شدن انسان‏هاي صالح و آزمايش مردم مطرح گرديده است.

در روايتي، صفوان بن يحيي از حضرت رضا عليه‏السلام نقل مي‏کند که:

«و الله لا يکون ما تمدون اليه أعينکم حتي تمحصوا و تميزوا و حتي لا يبقي منکم الا الأندر فالأندر».

به خدا قسم آنچه شما منتظر و چشم به راه آن هستيد واقع نخواهد شد تا پاکسازي و جداسازي شويد و نماند از شما مگر هر چه کمتر و کمتر.

حضرت رضا در ادامه روايت به اين آيه استشهاد مي‏فرمايند:

(أحسب الناس أن يترکوا أن يقولوا آمنا و هم لا يفتنون).

سوم: سري از اسرار الاهي

غيبت امام عصر عليه‏السلام از اسرار الاهي بوده که حکمت آن بر بندگان

مخفي و پوشيده است. و تنها بعد از آن که ظهور حضرت فرا رسد، روشن خواهد شد.

امام صادق عليه‏السلام مي‏فرمايد:

«حکمت غيبت مهدي عليه‏السلام همان حکمتي است که در غيبت پيامبران و حجج الاهي پيشين وجود داشته است. اين غيبت امري از امور الاهي و سري از اسرار خدائي و رازي از رازهاي رباني است. ما وقتي مي‏دانيم که خداي عزوجل حکيم است تصديق مي‏کنيم که همه‏ي کارهاي او از روي حکمت است، اگر چه آن حکمت و مصلحت را خود تشخيص ندهيم و به راز آن پي نبريم.

چهارم: حفظ جان امام مهدي عليه‏السلام

خداوند به وسيله‏ي غيبت امام دوازدهم عليه‏السلام جانش را از شر دشمنان حفظ نموده است، اگر مسأله غيبت امام مهدي عليه‏السلام مطرح نبود، «معتمد» عباسي که به خون آن حضرت تشنه بود، مانند پدران بزرگوار آن حضرت، امام مهدي عليه‏السلام را نيز شهيد مي‏کرد و زمين از حجت خداوند خالي مي‏شد.

پنجم: ستم پيشه بودن انسان‏ها

علي عليه‏السلام در مسجد کوفه مي‏فرمود، «زمين از حجت الاهي خالي نمي‏ماند، ولي خداوند به دليل ستم پيشه بودن و زياده‏روي انسان‏ها،  آنان را از وجود «حجت» خود محروم مي‏سازد.
ششم: آمادگي جهاني

قطعا براي ظهور حضرت مهدي عليه‏السلام به عنوان «خاتم‏الاوصياء» و منجي جهان بشريت و کسي که در کره‏ي زمين دين اسلام را بر تمامي دين‏ها پيروز بگرداند، زمينه و آمادگي جهاني لازم است. از اين رو، جهان بايد زمينه‏ي اين پذيرش را داشته باشد تا اين هدف محقق شود. بنابراين، مي‏توان فقدان آمادگي جهان را يکي از فلسفه‏ها و حکمت‏هاي غيبت امام مهدي عليه‏السلام برشمرد.

"'گرفته شده از بحار الانوار"

مـوضـوعــــات محض رضا: روایات رضوی
برچسب‌هاي محض رضا: غیبت امام زمان, سخنان امام رضا, دید امام رضا در رابطه با غیبت امام عصر, غیبت صغری